Bài hát “Tôi là người thợ lò” và sự kiện cắm cờ Đảng trên núi Bài Thơ ngày 1/5/1930

Quảng Ninh là tỉnh có rất nhiều bài hát ca ngợi vẻ đẹp vùng đất, con người Vùng mỏ. Lý do thì có nhiều.

Trước hết, Quảng Ninh được thiên nhiên ưu đãi, vừa giàu có lại rất tươi đẹp, có Vịnh Hạ Long đã được UNESCO hai lần công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới. Quảng Ninh có nhiều di tích lịch sử - văn hóa giá trị gắn liền với truyền thống hào hùng và lịch sử dựng nước, giữ nước vẻ vang của dân tộc ta. Quảng Ninh cũng là tỉnh có nhiều dân tộc, có nhiều lớp người qua nhiều thời kỳ lịch sử đã làm ăn sinh sống, lập nghiệp và định cư lâu dài tạo nên sự phong phú, đa dạng  về văn hóa và làm nên truyền thống, bản sắc của con người Quảng Ninh.

Quảng Ninh còn là cái nôi ra đời của giai cấp công nhân Việt Nam nhưng người thợ mỏ dưới thời thực dân Pháp thống trị phải chịu cảnh cơ cực lầm than. Chính vì thế mà tinh thần đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân vùng mỏ vô cùng anh dũng, bất khuất. Tiêu biểu là cuộc tổng bãi công của hơn ba vạn thợ mỏ nổ ra ngày 12/11/1936.

Núi Bài Thơ - di tích lịch sử, văn hoá quốc gia là điểm nhấn của thành phố Hạ Long.

Ngày 25/4/1955, khu mỏ được hoàn toàn giải phóng. Từ đây cuộc đời người thợ mỏ bước sang trang sử mới. Họ hăng say lao động sản xuất, khai thác thật nhiều than cho Tổ quốc; góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước và càng thêm tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng.

Trong bối cảnh lịch sử và cái nền văn hóa ấy, rất nhiều bài hát viết về khu mỏ, về Quảng Ninh đã ra đời, trong đó có rất nhiều bài hát hay. Bài hát “Tôi là người thợ Lò” của nhạc sỹ Hoàng Vân được đánh giá là một trong số những bài hát hay nhất viết về thợ mỏ, về Quảng Ninh. Bài hát này hay cả về lời ca, ca từ đến giai điệu, tiết tấu âm nhạc.

Nhạc sĩ Xuân Nhật, Chi hội trưởng Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Quảng Ninh nhận xét: Bài hát “Tôi là người thợ lò”, có chỗ ghi là “Tôi là người thợ mỏ” của nhạc sĩ Hoàng Vân gần giống như một bản trường ca nhỏ, có mở đầu, chủ đề chính, kết thúc, có cả phần nhắc lại để nhấn mạnh thêm. Bài hát này có quãng rộng, có tính hàn lâm rất hào hùng nhưng cũng rất tha thiết, sâu lắng và lãng mạn, lạc quan, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của quê hương, đất nước.

Mở đầu bài hát có câu: "Tôi là người thợ lò, sinh ra trên đất mỏ, trong những ngày cờ đỏ, tung bay trên núi Bài Thơ. Núi Bài Thơ, núi Bài Thơ sừng sững, hiên ngang đứng giữa trời…". Và kết thúc bài hát là câu: "càng nhiều gian khổ, càng nhiều vinh quang. Phất cao ngọn cờ trên núi Bài Thơ năm xưa ta đi tới". Vậy "những ngày cờ đỏ tung bay trên núi Bài Thơ" là ngày nào? Và “Phất cao ngọn cờ trên núi Bài thơ năm xưa” là năm nào?

Nghệ sĩ Nhân dân Quang Thọ là một trong những người thể hiện thành công nhất ca khúc "Tôi là người thợ lò" của nhạc sĩ Hoàng Vân. Ảnh: Phạm Học

Trước khi có Đảng lãnh đạo phong trào đấu tranh của công nhân mỏ cũng đã diễn ra ở nhiều nơi nhưng đều thất bại. Nhiều cán bộ cách mạng đã về khu mỏ “vô sản hóa” để rèn luyện và lãnh đạo công nhân đấu tranh. Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng Sản Việt Nam) được thành lập. Sau đó, cán bộ cộng sản ở Khu mỏ cũng được thành lập và trực tiếp lãnh đạo công nhân đấu tranh đòi tăng lương, giảm giờ làm, chống đánh đập, cúp phạt... Trong lúc phong trào cách mạng lên cao, Chi bộ cộng sản khu mỏ Hà Tu - Hòn Gai đã quyết định treo cờ Đảng trên núi Bài Thơ để cổ vũ phong trào đấu tranh của công nhân mỏ.

Để thực hiện chủ trương này, Chi bộ Đảng đã cử đồng chí Nguyễn Thị Lưu đi Hải Phòng mua vải về may cờ. Lá cờ có hình chữ nhật, màu đỏ, ở giữa có hình búa liềm tượng trưng cho hai tầng lớp đông đảo nhất lúc bấy giờ là công nhân và nhân dân lao động.

Sau khi cờ đã may xong, Chi bộ cử đồng chí Đào Văn Tuất (tức Nguyễn Thành) là công nhân Nhà máy Cơ khí Hòn Gai làm nhiệm vụ treo cờ lên trên núi Bài Thơ. Để phối hợp và tạo điều kiện thuận lợi cho việc treo cờ, Chi bộ cử một tổ làm nhiệm vụ cắt điện. Đồng chi Đào Văn Tuất đã đi lại khu vực bến tàu thủy để bí mật quan sát đường lên núi và nơi treo cờ trên núi Bài Thơ.

Đúng kế hoạch đã định, đêm 30/4/1930, đồng chí Đào Văn Tuất buộc cờ vào trong người rồi trèo lên núi Bài Thơ. Nơi đồng chí Tuất cắm cờ là mỏm Mỏ Quạ ở lưng chừng núi Bài Thơ, nó nhô ra và hướng về phía phố Hội Oản (nay là đường Lê Thánh Tông). Khoảng quá giờ đêm, đầu giờ sáng ngày 1/5/1930, đồng chí Đào Văn Tuất đã đến được mỏm Mỏ Quạ. Đúng lúc đó, tổ cắt điện tiến hành cắt điện tại khu vực cầu Kênh Liêm. Họ buộc đá vào đầu dây thừng rồi ném lên dây điện cao thế dẫn điện từ Nhà máy Điện Cột 5 ra thị xã Hòn Gai rồi kéo dây thừng làm cho hai dây điện cao thế chập vào nhau, tạo ra tiếng nổ rất to, làm đứt dây điện, lập tức cả thị xã Hòn Gai mất điện. Trong lúc đó, đồng chí Đào Văn Tuất hoàn thành nốt công việc treo cờ trên mỏm Mỏ Quạ rồi xuống núi và trở về nhà an toàn.

Sáng hôm sau - 1/5/1930, lá cờ đỏ búa liềm tung bay trên núi Bài Thơ. Công nhân và nhân dân tập trung dưới chân núi Bài Thơ ngước nhìn lên lá cờ màu đỏ có hình búa liềm. Ai cũng bảo đó là lá cờ cách mạng. Mọi người tỏ rõ tinh thần phấn khởi và hết sức khâm phục đối với các chiến sỹ cộng sản gan dạ, dũng cảm. Trước khi đó, bọn cảnh sát, mật thám lùng sục khắp nơi và trèo lên để hạ lá cờ xuống. Đến gần chỗ cắm cờ, bọn cảnh sát dò dẫm từng bước sợ ta gài mìn. Mãi đến trưa ngày 1/5/1930, địch mới hạ được lá cờ xuống.

Mỏm Mỏ Quạ bên sườn núi Bài Thơ - nơi đồng chí Đào Văn Tuất treo cờ Đảng ngày 1/5/1930 (ảnh chụp năm 1959, tư liệu của Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh).

Sự kiện cắm cờ Đảng trên núi Bài Thơ ngày 1/5/1930 có ý nghĩa rất to lớn; thể hiện ý chí cách mạng, tinh thần anh dũng bất khuất và sự mưu trí, dũng cảm của những người cộng sản và công nhân khu mỏ. Nó đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của phong trào cách mạng ở Khu mỏ, nó có sức cổ vũ mạnh mẽ để tiếp tục đấu tranh và tin tưởng vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng. Chính vì thế, núi Bài Thơ đã trở thành biểu tượng vinh quang với tinh thần kiên cường, bất khuất, "Kỷ luật và Đồng tâm" của giai cấp công nhân Khu mỏ và nhân dân các dân tộc tỉnh Quảng Ninh.

Từ bài hát “Tôi là người thợ lò” đến sự kiện cắm cờ Đảng trên núi Bài Thơ ngày 1/5/1930 còn cho thấy văn học nghệ thuật, trong đó có âm nhạc có sức mạnh to lớn, làm lay động lòng người, làm sống động trở lại các sự kiện lịch sử, hướng con người tiến về phía trước, hướng về các giá trị chân - thiện - mỹ.

Bài hát “Tôi là người thợ lò” của nhạc sỹ Hoàng Vân được rất nhiều người yêu thích, được nhiều thế hệ nghệ sỹ thể hiện rất thành công như các Nghệ sĩ Nhân dân Trần Khánh, Quang Thọ, Nghệ sĩ Ưu tú Đăng Dương và nhiều ca sỹ trẻ như Hoàng Tùng, Tuấn Anh...

Bài hát “Tôi là người thợ lò” của nhạc sỹ Hoàng Vân đã đi cùng năm tháng, đã đi qua hai thế kỷ và sẽ còn sống mãi với thời gian cũng như sự kiện cắm cờ Đảng trên núi Bài Thơ ngày 1/5/1930 sẽ mãi là dấu mốc lịch sử của Vùng mỏ.

Nguồn: Đỗ Đăng Đường - Báo Quảng Ninh